یلدا ؛ آیین نیاکان پاک سرشت

شبي ديرپا

یلدا ؛ آیین نیاکان پاک سرشت  o        دکتر ابراهیم فتح الهی

آيين ها وآداب و رسوم هر ملت ، سازنده عناصر فرهنگي جامعه محسوب مي شوند. تنوع و تعداد آيين ها و آداب و رسوم دليل غناي فرهنگي يك جامعه است. در روزگار بحران هويت يكي از راههاي حفظ هويت فرهنگي ، بازگشت به آيين ها و آداب و رسوم سنتي و فولكلوريك است.

سرزمين ايران از دير باز به عنوان يكي از گهواره هاي تمدن مطرح بوده است. بخصوص بعد از حضور دين اسلام در اين سرزمين غناي فرهنگ ايراني صد چندان شده است. يكي از آِئين هاي دير پا در ايران آيين شب يلدا است.

بازشناسي عناصر فرهنگي شب يلدا ما را با فرهنگ كهن اين مرز بوم آشنا تر خواهد كرد.

از عناصر قابل توجه در مراسم شب يلدا مي توان به پيوند و رابطه انسان با انسان و همچنين رابطه انسان با جهان طبيعت و نظام آفرينش اشاره كرد.

شبي كه كدورت ها را بايد كنار نهاد و بر گرد يك كرسي و با حرارت و گرماي حضور افراد فاميل شبي خاطره انگيز را رقم زد. شبي كه بهانه اي است براي آفريدن شادي ها. بهانه اي است كه سرماي مستان را با گرماي محبت ها و دوستي ها پيوند دهيم.

شبي براي همراهي و همسويي با اسرار طبيعت ، شناخت رمز و رازهاي طبيعت ، بهانه اي براي نشستن پاي حديث بزرگان، و بزرگ منشي را به نظاره نشستن، وقار و احترام بزرگان را پاس داشتن، درس زندگي را براي كوچكترها و نسل جديد باز گفتن، محبت و مهرباني را به نسل نوپا هديه كردن.

پيوند دير پاي انسان با فرهنگ نسل پيشين، فرصتي براي احساس هويت و پيوند با جاودانگي ، توجهي دوباره به مبداء هستي با اميد به ابديتي پايدار.

در عصر گسست نسل ها پيوندي دوباره بين نسل ديروز و امروز ايجاد كردن، و گاهي جلوه اي زيبا از حضور سه نسل در كنار يكديگر ، پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها، در كنار پدران و مادران ، فرزندان و نوادگان.

شبي براي شكفتن دوباره شادي ها، شادي هايي كه از عمق جان است و هديه اي به دوستان. جشن و شادي لازمه لاينفك زندگي انسان و خوراك روحي و معنوي اوست و چه نيكوست كه اين شادي پيوندي با آفرينش و طبيعت داشته باشد. ايرانيان باستان هوشمندانه طولاني ترين شب سال را بهانه مراسمي كرده اند كه پيوندهاي معنوي آدميان را به يكديگر استوارتر مي كند.

هر يك از آدابي كه در شب يلدا اتفاق مي افتد حكمتي خاص دارد. نگهداشتن ميوه هاي تابستاني براي استفاده در شب يلدا مثل هندوانه و انگور ، نشانگر قدرت و توانايي انسان عليرغم نبود امكاناتي نظير يخچال و فريزر در روزگاران گذشته است و بيانگر اين است كه آدميان در طول تاريخ قدرت غلبه خود را بر طبيعت همواره حفظ كرده اند.

یلدا مشاعره و شاهنامه خواني و مثنوي خواني و فال گرفتن با ديوان حافظ كه اكثرا توسط بزرگان يا افراد اديب فاميل صورت مي پذيرد، نشان از غناي فرهنگي و حكمت آموز بودن چنين مراسمي دارد.

بذله گويي و حكايت خاطرات شيرين توسط افراد مسن فاميل كه كودكان و جوانان را مجذوب خود مي سازد در روزگاري كه هنوز رسانه هاي ديجيتالي پاي در زندگي آدميان نگذاشته بود تنها وسيله پيوند نسل ها بود.

البته با اين تفاوت كه در چنين محافلي با عبارات و جملاتي برخاسته از جان ، هزاران نكته باريكتر از مو نيز نهفته بود و ادب و معرفت و مدنيت نيز در زيباترين شكل به نسل جديد منتقل مي شد.

امروزه در سايه تكنولوژي و رسانه هاي ديجتالي حجم عظيمي از اطلاعات بين افراد منتقل مي شود اما اين اطلاعات سبب دلبستگي و پيوند عاطفي نسل هاي مختلف نمي شود و گاهي به دليل وابستگي مردمان به رسانه هاي پيشرفته (مديا) جدايي و گسست بين آدميان بيشتر هم مي شود. امروزه در كشورهاي پيشرفته صنعتي و در كلان شهرها ميليونها انسان در كنار يكديگر تنها زندگي مي كنند و كمترين نيازي به ارتباط كلامي با يكديگر ندارد. زمان متوسط ارتباط كلامي بين والدين و فرزندان به سه دقيقه در طول شبانه روز كاهش يافته است.

در دنياي قديم گر چه حجم اطلاعات مثل امروز فراوان نبود اما آنچه توليد فرهنگي ناميده مي شد و در بين نسل ها منتقل مي شد سازندة آداب و رسوم و تمدن فرهنگي جامعه بود. و ملت هاي گوناگون به دليل داشتن فرهنگ هاي برتر و دير پاي مي توانستند به يكديگر تفاخر كنند. و در اثر رقابت جهاني بين ملتها تمدن هاي پيشرفته شكل مي گرفتند.

چهار تمدن باستاني ايران، چين، يونان و مصر از جمله اين تمدن ها مي باشند، اما امروزه به دليل اختلاط فرهنگي بين ملتها و حاكميت تئوري جهان وطني (كاسموپوليتيسم) فرهنگ هاي اصيل بومي حذف شده و جاي آنرا فرهنگ مسلط جهاني (نظام سرمايه داري) پر كرده است و در اثر حاكميت قدرت و ثروت، آدميان در قضاوت ها و تحليل هايشان كاناليزه شده و حتي در نوع شادي ها و سرگرمي هايشان نيز بدون توجه به فرهنگ هاي بومي خودشان به روشي واحد عمل مي كنند.

لذت بردن از زندگي نيز به نوعي وارداتي و مصنوعي شكل مي گيرد. حتي نوع موسيقي و هنر كه نشانگر فرهنگ و تمدن و اصالت يك ملت است تحت تاثير فرهنگ جهاني، اصالت خود را از دست داده است. همه مجبورند به نوعي مصنوعي نشان دهند كه از فلان موسيقي كه دنياي سرمايه داري آنرا تجويز مي كند لذت مي برند.

ساز عاشيقي با هزار رمز و رازش جاي خود را به ترانه هاي مبتذل و بي محتوا مي دهد و در چنين فضايي فرهنگ هاي بومي و محلي، محلي از اعراب ندارند و همه جهان به جاي نوشابه وطني بايد (كولا) مصرف كنند تا چرخ هاي نظام سرمايه داري جهاني به حركت در آيد.

براستي در برابر اين تهاجم عظيم چه كار مي توان كرد؟ آيا راهي غير از احياي ارزش هاي اصيل فرهنگي ، تكيه بر ارزش هاي معنوي ، مطالعه در تاريخ پر افتخار تمدن ايراني اسلامي، بازگو كردن الگوهاي پيشرفت و تمدن گذشته اين سرزمين به نسل جديد وجود دارد؟

آري، آشتي دادن بين نسل جديد و فرهنگ غني نياكان، بهترين زمينه براي تحرك و پويايي در نسل امروز را فراهم مي آورد و بهمين دليل است كه بزرگداشت آيين هايي چون شب يلدا در جامعه امروز ايران ضرورت پيدا مي كند.

شب يلدا غير از اينكه پيام آور محبت ها و همدلي هاست و شادي را به خانواده هاي ايراني هديه مي كند پيامي جدي نيز دارد. پيام شب يلدا بازگشتي دوباره به آداب و رسوم اصيل سرزمين خود و تكيه گاهي محكم در برابر تهاجم فرهنگ هاي بيگانه است. پيوند نسل جديد با رسوم آييني نياكانش او را دلبسته فرهنگ غني و بومي خود مي سازد و هويت اصيل او را احيا مي كند.

احساس هويت به كمال شخصيت منجر مي شود و با اعتماد به نفسي كه در نسل جديد بوجود مي آورد پيشرفت و سازندگي ايران عزيز را رقم مي زند.