یلدا ؛ نماد همبستگی ملی

دکتر ابراهیم فتح الهی

آیین ها وآداب و رسوم هر ملت ، سازنده عناصر فرهنگی جامعه محسوب می شوند. تنوع و تعداد آیین ها و آداب و رسوم دلیل غنای فرهنگی یک جامعه است. در روزگار بحران هویت یکی از راههای حفظ هویت فرهنگی ، بازگشت به آیین ها و آداب و رسوم سنتی و فولکلوریک است.

سرزمین ایران از دیر باز به عنوان یکی از گهواره های تمدن مطرح بوده است. بخصوص بعد از حضور دین اسلام در این سرزمین غنای فرهنگ ایرانی صد چندان شده است. یکی از آِئین های دیر پا در ایران آیین شب یلدا است.

بازشناسی عناصر فرهنگی شب یلدا ما را با فرهنگ کهن این مرز بوم آشنا تر خواهد کرد.

از عناصر قابل توجه در مراسم شب یلدا می توان به پیوند و رابطه انسان با انسان و همچنین رابطه انسان با جهان طبیعت و نظام آفرینش اشاره کرد.

شبی که کدورت ها را باید کنار نهاد و بر گرد یک کرسی و با حرارت و گرمای حضور افراد فامیل شبی خاطره انگیز را رقم زد. شبی که بهانه ای است برای آفریدن شادی ها. بهانه ای است که سرمای مستان را با گرمای محبت ها و دوستی ها پیوند دهیم.

شبی برای همراهی و همسویی با اسرار طبیعت ، شناخت رمز و رازهای طبیعت ، بهانه ای برای نشستن پای حدیث بزرگان، و بزرگ منشی را به نظاره نشستن، وقار و احترام بزرگان را پاس داشتن، درس زندگی را برای کوچکترها و نسل جدید باز گفتن، محبت و مهربانی را به نسل نوپا هدیه کردن.

پیوند دیر پای انسان با فرهنگ نسل پیشین، فرصتی برای احساس هویت و پیوند با جاودانگی ، توجهی دوباره به مبداء هستی با امید به ابدیتی پایدار.

در عصر گسست نسل ها پیوندی دوباره بین نسل دیروز و امروز ایجاد کردن، و گاهی جلوه ای زیبا از حضور سه نسل در کنار یکدیگر ، پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها، در کنار پدران و مادران ، فرزندان و نوادگان.

شبی برای شکفتن دوباره شادی ها، شادی هایی که از عمق جان است و هدیه ای به دوستان. جشن و شادی لازمه لاینفک زندگی انسان و خوراک روحی و معنوی اوست و چه نیکوست که این شادی پیوندی با آفرینش و طبیعت داشته باشد. ایرانیان باستان هوشمندانه طولانی ترین شب سال را بهانه مراسمی کرده اند که پیوندهای معنوی آدمیان را به یکدیگر استوارتر می کند.

هر یک از آدابی که در شب یلدا اتفاق می افتد حکمتی خاص دارد. نگهداشتن میوه های تابستانی برای استفاده در شب یلدا مثل هندوانه و انگور ، نشانگر قدرت و توانایی انسان علیرغم نبود امکاناتی نظیر یخچال و فریزر در روزگاران گذشته است و بیانگر این است که آدمیان در طول تاریخ قدرت غلبه خود را بر طبیعت همواره حفظ کرده اند.

یلدا مشاعره و شاهنامه خوانی و مثنوی خوانی و فال گرفتن با دیوان حافظ که اکثرا توسط بزرگان یا افراد ادیب فامیل صورت می پذیرد، نشان از غنای فرهنگی و حکمت آموز بودن چنین مراسمی دارد.

بذله گویی و حکایت خاطرات شیرین توسط افراد مسن فامیل که کودکان و جوانان را مجذوب خود می سازد در روزگاری که هنوز رسانه های دیجیتالی پای در زندگی آدمیان نگذاشته بود تنها وسیله پیوند نسل ها بود.

البته با این تفاوت که در چنین محافلی با عبارات و جملاتی برخاسته از جان ، هزاران نکته باریکتر از مو نیز نهفته بود و ادب و معرفت و مدنیت نیز در زیباترین شکل به نسل جدید منتقل می شد.

امروزه در سایه تکنولوژی و رسانه های دیجتالی حجم عظیمی از اطلاعات بین افراد منتقل می شود اما این اطلاعات سبب دلبستگی و پیوند عاطفی نسل های مختلف نمی شود و گاهی به دلیل وابستگی مردمان به رسانه های پیشرفته (مدیا) جدایی و گسست بین آدمیان بیشتر هم می شود. امروزه در کشورهای پیشرفته صنعتی و در کلان شهرها میلیونها انسان در کنار یکدیگر تنها زندگی می کنند و کمترین نیازی به ارتباط کلامی با یکدیگر ندارد. زمان متوسط ارتباط کلامی بین والدین و فرزندان به سه دقیقه در طول شبانه روز کاهش یافته است.

در دنیای قدیم گر چه حجم اطلاعات مثل امروز فراوان نبود اما آنچه تولید فرهنگی نامیده می شد و در بین نسل ها منتقل می شد سازنده آداب و رسوم و تمدن فرهنگی جامعه بود. و ملت های گوناگون به دلیل داشتن فرهنگ های برتر و دیر پای می توانستند به یکدیگر تفاخر کنند. و در اثر رقابت جهانی بین ملتها تمدن های پیشرفته شکل می گرفتند.

چهار تمدن باستانی ایران، چین، یونان و مصر از جمله این تمدن ها می باشند، اما امروزه به دلیل اختلاط فرهنگی بین ملتها و حاکمیت تئوری جهان وطنی (کاسموپولیتیسم) فرهنگ های اصیل بومی حذف شده و جای آنرا فرهنگ مسلط جهانی (نظام سرمایه داری) پر کرده است و در اثر حاکمیت قدرت و ثروت، آدمیان در قضاوت ها و تحلیل هایشان کانالیزه شده و حتی در نوع شادی ها و سرگرمی هایشان نیز بدون توجه به فرهنگ های بومی خودشان به روشی واحد عمل می کنند.

لذت بردن از زندگی نیز به نوعی وارداتی و مصنوعی شکل می گیرد. حتی نوع موسیقی و هنر که نشانگر فرهنگ و تمدن و اصالت یک ملت است تحت تاثیر فرهنگ جهانی، اصالت خود را از دست داده است. همه مجبورند به نوعی مصنوعی نشان دهند که از فلان موسیقی که دنیای سرمایه داری آنرا تجویز می کند لذت می برند.

ساز عاشیقی با هزار رمز و رازش جای خود را به ترانه های مبتذل و بی محتوا می دهد و در چنین فضایی فرهنگ های بومی و محلی، محلی از اعراب ندارند و همه جهان به جای نوشابه وطنی باید (کولا) مصرف کنند تا چرخ های نظام سرمایه داری جهانی به حرکت در آید.

براستی در برابر این تهاجم عظیم چه کار می توان کرد؟ آیا راهی غیر از احیای ارزش های اصیل فرهنگی ، تکیه بر ارزش های معنوی ، مطالعه در تاریخ پر افتخار تمدن ایرانی اسلامی، بازگو کردن الگوهای پیشرفت و تمدن گذشته این سرزمین به نسل جدید وجود دارد؟

آری، آشتی دادن بین نسل جدید و فرهنگ غنی نیاکان، بهترین زمینه برای تحرک و پویایی در نسل امروز را فراهم می آورد و بهمین دلیل است که بزرگداشت آیین هایی چون شب یلدا در جامعه امروز ایران ضرورت پیدا می کند.

شب یلدا غیر از اینکه پیام آور محبت ها و همدلی هاست و شادی را به خانواده های ایرانی هدیه می کند پیامی جدی نیز دارد. پیام شب یلدا بازگشتی دوباره به آداب و رسوم اصیل سرزمین خود و تکیه گاهی محکم در برابر تهاجم فرهنگ های بیگانه است. پیوند نسل جدید با رسوم آیینی نیاکانش او را دلبسته فرهنگ غنی و بومی خود می سازد و هویت اصیل او را احیا می کند.

احساس هویت به کمال شخصیت منجر می شود و با اعتماد به نفسی که در نسل جدید بوجود می آورد پیشرفت و سازندگی ایران عزیز را رقم می زند.

 

Check Also

سومین نمایشگاه هنری به مناسبت دهه فجر انقلاب اسلامی برگزار گردید

سومین نمایشگاه هنری به مناسبت دهه فجر انقلاب اسلامی با حضور صد ها نفر ار …

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *